ရန္ကုန္တကၠသိုလ္ေက်ာင္းသားမ်ားသမဂၢ (တကသ)ဥကၠ႒ဌ ကိုေအာင္ဆန္း (ဗိုလ္ခ်ုပ္ေအာင္ဆန္း) နုတ္ထြက္သြားသျဖင့္ ကိုဗဟိန္းသည္ ဥကၠ႒ဌ တာဝန္ကို ၁၉၃၈ ခုနွစ္တြင္ တာဝန္ယူခဲ့သည္။
ကိုဗဟိန္းကို ၁၂၇၉ ခု ၊ ဝါဆိုလဆန္း (၉) ရက္ ( ခရစ္ ၁၉၁၇ ခု ၊ ဇြန္လ ၂၇ ရက္)ဗုဒၶဟူးေန့၊ နံနက္ (၇) နာရီအခ်ိန္တြင္ အင္းဝျမို့ကိုင္းတန္း ရပ္၌ ဖြားျမင္သည္။ အဖ ဦးမွင္ ၊ အမိ ေဒၚဦးတို့၏ ပဉၥမေျမာက္သား ျဖစ္သည္။ မနၵေလးျမို့ ေအဘီအမ္ မိန္းကေလးေက်ာင္း၊ သက်သီဟ ဘုရားအနီး ဆရာငံုေက်ာင္း၊ မနၱေလးျမို့ ဗဟိုအမ်ိုးသား အထက္တန္းေက်ာင္းမ်ားတြင္ ပညာဆည္းပူးခဲ့သည္။ ၁၉၃၄ ခုနွစ္တြင္ မနၱေလး ဥပစာ ေကာလိပ္၌ စတင္ပညာသင္ျကားခဲ့သည္။ ၁၉၃၅-၃၆ ခုနွစ္တြင္ မနၱေလး ဥပစာ ေကာလိပ္ ေက်ာင္းသားမ်ား သမဂၢအမႈေဆာင္ ျဖစ္ခဲ့သည္။ ၁၉၃၆ ခု ေက်ာင္းသား သပိတ္တြင္ စစ္ကိုင္း အစိုးရ အထက္တန္းေက်ာင္းသို့ သပိတ္ သြားတားရာ၊ ေက်ာင္းအုပ္ျကီး မစၥတာေဒါင္းနွင့္ စေကာက္မ်ားက ဝိုင္းရိုက္သျဖင့္ ဒဏ္ရာရွိခဲ့သည္။ ၁၉၃၆ -၃၇ ခုနွစ္တြင္ မနၱေလး ဥပစာ ေကာလိပ္ေက်ာင္းသားမ်ား သမဂၢ ဥကၠ႒ဌအျဖစ္ ေဆာင္ရြက္ခဲ့၍ အထက္တန္းကို ပါဠိဘာသာဂုဏ္ထူးျဖင့္ ေအာင္ျမင္ခဲ့ေလသည္။
ရန္ကုန္တကၠသိုလ္တြင္ ဆက္လက္ပညာဆည္းပူး၍ ၁၉၃၈-၃၉ ခုတြင္ တကသ အမႈေဆာင္အျဖစ္ ေရြးခ်ယ္တင္ျမွောက္ျခင္း ခံရသည္။ တကသ ဥကၠ႒ဌကိုေအာင္ဆန္း နႈတ္ထြက္သြားေသာအခါ တကသ ဥကၠ႒ဌအျဖစ္ထက္ ဗကသ ဥကၠ႒ဌအျဖစ္ လူသိမ်ားခဲ့သည္။
၁၉၃၈ ခုနွစ္၌ ေရနံေျမ သပိတ္ ေပၚေပါက္ခဲ့သည္။ ေရနံေျမ သပိတ္သမားမ်ားသည္ ရန္ကုန္ျမို့သို့ ခ်ီတက္ ဆနၵျပရန္၊ နိုဝင္ဘာလ ၃ဝ ရက္ေန့တြင္ ေရနံေခ်ာင္းျမို့မွ ထြက္ခဲ့ျကသည္။ ဥကၠ႒ဌ ကိုဗဟိန္းနွင့္ ကိုဗေဆြတို့သည္ ေရနံေခ်ာင္းျမို့တြင္ ေပၚေပါက္လ်က္ရွိေသာ ေက်ာင္းသား သပိတ္အေရးနွင့္ ေရနံေျမမွ ခ်ီတက္လာေသာ သပိတ္သမားမ်ား အေရးကို စံုစမ္းရန္ခရီးထြက္ခဲ့ျကသည္။ မေကြးျမို့၌ ေရနံေျမမွ ခ်ီတက္လာေသာ သပိတ္သမားမ်ားအား တရားေဟာေနစဉ္၊ အဖမ္းခံခဲ့ရေလသည္။ တရားေဟာေနစဉ္
“ ျမင္းခြာတခ်က္ေပါက္ရင္ မီးဟုန္းဟုန္း ေတာက္ေစရမယ္ ”
လို့ ရဲရဲေတာက္စကား ေျပာျကားခဲ့ပါတယ္။ [ဖက္ဆစ္ေတာ္လွန္ေရးနွင့္ သခင္ဗဟိန္း ၁] သမဂၢ ဥကၠ႒ဌနွင့္ အတြင္းေရးမႈးအား ဖမ္းဆီးသျဖင့္ ေက်ာင္းသား သပိတ္ ေပၚေပါက္ခဲ့ေလသည္။
ေက်ာင္းသားမ်ားသည္ အတြင္းဝန္မ်ားရံုး သို့ ခ်ီတက္ ဆနၵျပျကရာ၊ ေဂၚရာစာသင္မ်ားက ျမင္းနွင့္တိုက္၊ နံပါတ္တုတ္နွင့္ ရိုက္သျဖင့္၊ ဂ်ပ္ဆင္ေကာလိပ္မွ ကိုေအာင္ေက်ာ္ က်ဆံုးခဲ့သည္။ ေက်ာင္းသားအမ်ားအျပား ဒဏ္ရာရခဲ့ျကသည္။ ေက်ာင္းသား၊ အလုပ္သမား၊ လယ္သမား သပိတ္ေပါင္းစံု စုစည္းမိကာ၊ ၁၃ဝဝ ျပည့္ အေရးေတာ္ပံုဟု သမိုင္းဝင္ မွတ္တမ္းတင္ခဲ့ျကရသည္။ ေက်ာင္းသူ၊ ေက်ာင္းသားမ်ား ျမို့မသပိတ္စခန္းတြင္ အစာငတ္ခံ ဆနၵျပခဲ့ျကသည္။ ေဒါက္တာဘေမာ္ အစိုးရ ျပုတ္က်၍ ဦးပုအစိုးရ တက္ျပီး၊ ေက်ာင္းသား သပိတ္အေရး ျပီးဆံုးခဲ့ရေလသည္။
ကိုဗဟိန္းသည္ ၁၉၃၉ ခုနွစ္တြင္ တကၠသိုလ္မွထြက္၍ ဒို့ဗမာ အစည္းအရံုးသို့ ဝင္ေရာက္လုပ္ေဆာင္ခဲ့သည္။ ထိုအခ်ိန္မွစ၍ သခင္ဗဟိန္း အမည္တြင္ခဲ့သည္။ ဒုတိယကမၻာစစ္ျကီး ျဖစ္ေသာအခါ ေျမေအာက္ေတာ္လွန္ေရး လုပ္ငန္းမ်ားကို ေခါင္းေဆာင္ျပီး ျပည္သူ့အေရးေတာ္ပံု စာတမ္း၊ မီးပြားစာေစာင္၊ ဗမာ့ေတာ္လွန္မႈ စာတမ္းမ်ားကို လွ်ို့ဝွက္ ေရးသားထုတ္ေဝခဲ့သည္။ [ဖက္ဆစ္ေတာ္လွန္ေရးနွင့္ သခင္ဗဟိန္း ၂] ၁၉၄ဝ ခုနွစ္တြင္ ဖမ္းဆီးခံခဲ့ရျပီး၊ အဂၤႅိပ္အေျပးတြင္ မနၱေလးေထာင္မွ သခင္နုတို့နွင့္အတူ လြတ္ေျမာက္ခဲ့သည္။ ဂ်ပန္ေခတ္ ေဒါက္တာဘေမာ္အစိုးရ လက္ထက္တြင္၊ နိုင္ငံျခားေရးဌာန အတြင္းဝန္အျဖစ္ ေဆာင္ရြက္ခဲ့သည္။ [ဒုတိယကမၻာစစ္မတိုင္မီ တကသ ဥကၠ႒ဌမ်ား ၁] ဖက္ဆစ္တို့ကို ေတာ္လွန္ တိုက္ခိုက္ရန္ အတြက္ ေတာ္လွန္ေရး စစ္တိုင္းမ်ားကို သတ္မွတ္ျပီး တိုင္းအလိုက္ စစ္ေရး၊ နိုင္ငံေရး ေခါင္းေဆာင္မ်ား ကို ေရြးခ်ယ္ သတ္မွတ္ခဲ့သည့္ အခါ တိုင္း (၁) ျပည္၊ သာယာဝတီ၊ ဟသၤာတအေရွ့ အတြက္ စစ္ေရး ေခါင္းေဆာင္ အျဖစ္ ဗိုလ္ခ်ုပ္ေအာင္ဆန္း ကို သတ္မွတ္ခဲ့ျပီး နိုင္ငံေရး ေခါင္းေဆာင္ အျဖစ္ သခင္ဗဟိန္းကို ေရြးခ်ယ္ သတ္မွတ္ခဲ့သည္။ [ဖက္ဆစ္ေတာ္လွန္ေရးနွင့္ သခင္ဗဟိန္း ၃] ၁၉၄၅ ခုနွစ္ ဂ်ပန္ေတာ္လွန္ေရးတြင္ ေတာင္ငူခရိုင္တြင္ တာဝန္ယူခဲ့သည္။
ကိုဗဟိန္းသည္ ဗမာျပည္ ကြန္ျမူနစ္ပါတီကို တည္ေထာင္သူ တစ္ဦးျဖစ္ျပီး၊ ၁၉၄၆ ခုနွစ္ ကြန္ျမူနစ္ပါတီ ေျပာင္(တရားဝင္) ထူေထာင္ေသာ အခါတြင္ ဗဟိုေကာ္မတီ ျဖစ္ခဲ့သည္။ ေနာင္တြင္ ေပါလစ္ဗ်ူရို အဖြဲ့ဝင္ ဗမာျပည္ အလုပ္သမားမ်ား သမဂၢ(A.B.T.U.C)၏ ဥကၠ႒ဌ ျဖစ္ခဲ့ေလသည္။ ၁၉၄၆ ခု နိုဝင္ဘာလ ၂ဝ ရက္ေန့တြင္ မနၱေလးျမို့ ျပည္သူ့ ေဆးရံုျကီးတြင္ ကြယ္လြန္ အနိစၥေရာက္ခဲ့သည္။ ျပည္ေထာင္စု ျမန္မာနိုင္ငံေတာ္၏ လြတ္လပ္ေရး ေမာ္ကြန္းဝင္ စာရင္းတြင္ ပထမအဆင့္ ေက်ညာေပးျခင္း ခံခဲ့ရသူ ျဖစ္ေလသည္။
