ဖြဲ့စည္းအုပ္ခ်ုပ္ပံုအေျခခံဥပေဒ
ဖြဲ့စည္းပံုအေျခခံဥပေဒဆိုသည္မွာ နိုင္ငံေတာ္ သို့မဟုတ္ အျခားေသာ အဖြဲ့အစည္းတစ္ခု အုပ္ခ်ုပ္မႈအရ အေျခခံသေဘာတရားမ်ားသို့မဟုတ္ ရွိနွင့္ျပီးေသာထံုးတမ္းသာဓကမ်ားကို စုစည္းထားျခင္းျဖစ္သည္။ ထို စည္းမ်ဉ္းစည္းကမ္းမ်ားအားလံုး စုေပါင္း၍ မည္သည္ကမ်က္ျမင္ထင္ရွား တည္ရွိေနသည္တို့ ပါဝင္သည္။ ထို သေဘာတရားမ်ားအား တရားဝင္ စာရြက္စာတမ္းမ်ားအျဖစ္သို့ ခ်ေရးျပီးေသာအခါ ထိုစာရြက္စာတမ္းတို့ကို စာျဖင့္ေရးသားထားေသာ ဥပေဒ အျဖစ္ ဖြဲ့စည္းေျပာဆိုနိုင္သည္။
အေျခခံဥပေဒသည္ အဖြဲ့အစည္းအဆင့္အမ်ိုးမ်ိုး၊ အာဏာပိုင္ မွ ကုမၸဏီမ်ား နွင့္ သမဝါယမ မဟုတ္ေသာ အသင္းအဖြဲ့တို့အထိ သက္ဆိုင္သည္။ အျပည္ျပည္ဆိုင္ရာအဖြဲ့အစည္း ဖြဲ့စည္းျခင္းဟူသည့္ သေဘာတူစာခ်ုပ္ သည္လည္း ထိုအဖြဲ့အစည္းမွ မည္သို့ ပါဝင္ဖြဲ့စည္းရမည္ကို ဖြင့္ဆိုထားေသာ အေျခခံဥပေဒပင္ျဖစ္သည္။ နိုင္ငံေတာ္ အတြင္းတြင္ အာဏာပိုင္ သို့မဟုတ္ ဗဟိုအစိုးရ မည္သူအုပ္ခ်ုပ္သည္ျဖစ္ေစ နိုင္ငံေတာ္အေပၚတြင္ အေျချပုေသာ သေဘာတရား ထံုးတမ္းမ်ား၊ မည္သည့္ ဥပေဒမ်ားကို ျပုလုပ္ပံု နွင့္ မည္သူမွ ဥပေဒကိုျပုသည္တို့ကို အေျခခံဥပေဒမွ သတ္မွတ္သည္။ အခ်ို့ေသာ အေျခခံဥပေဒတို့တြင္ အထူးသျဖင့္ ေရးသားတင္သြင္းထားေသာ အေျခခံဥပေဒမ်ားသည္ အေျခခံက်ေသာအခြင့္အေရးမ်ား ကဲ့သို့ေသာ နိုင္ငံအုပ္ခ်ုပ္သူတို့မွ က်ူးေက်ာ္ျခင္းမျပုနိုင္သည့္ လိုင္းမ်ားကို ေဖာ္ျပျခင္းျဖင့္ နိုင္ငံအာဏာ ကန့္သတ္ခ်က္ အျဖစ္လည္း ေဆာင္ရြက္နိုင္သည္။
အိနၵိယနိုင္ငံ၏အေျခခံဥပေဒ သည္ကမၻာေပၚတြင္ ရွိသည့္ အာဏာပိုင္တို့အုပ္ခ်ုပ္သမွ် တိုင္းျပည္တို့တြင္ အရွည္လ်ားဆံုး ေရးသားထားသည့္ အေျခခံဥပေဒျဖစ္သည္။ အဂၤႅိပ္ဘာသာျဖင့္မူတြင္ စာလံုးေပါင္း ၁၁၇,၃၆၉ လံုးပါဝင္သည့္ စာခ်ုပ္ပါ ပိုဒ္ခြဲေပါင္း ၄၄၄ ခုပါဝင္သည္ လုပ္ငန္းစဉ္ေပါင္း ၁၂ ခုနွင့္ ျပင္ဆင္ျဖည့္စြက္ခ်က္ ၉၄ ခုတို့ပါဝင္သည္။ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု၏အေျခခံဥပေဒမွာ အတိုဆံုး ေရးသားထားသည့္ အေျခခံဥပေဒျဖစ္သည္။
ေဝါဟာရသမိုင္း
အေျခခံဥပေဒ ဟူေသာေဝါဟာရသည္ ျပင္သစ္ စကားျဖစ္ျပီး လက္တင္ စကားလံုး constitutio (ကြန္စတီက်ူတီအို) မွဆင္းသက္လာသည္။ အင္ပါယာနွင့္ ဆိုင္ေသာ ဥပေဒျပုျခင္း တို့ကဲ့သို့ေသာ စည္းမ်ဉ္း၊ နွင့္ အစီအစဉ္ျပုမႈ တို့တြင္ သံုးသည္။ (constitutiones principis (ကြန္စတီက်ူတီရွင္းနီး ပရင္စီးပီးစ္) –edicta(အက္ဒစ္တာ)၊ mandata (မန္ဒါ တာ)၊ decreta(ဒီခရီတာ)၊ rescripta(ရက္(စ္)ခရစ္တာ)။[6] ထို့ေနာက္တြင္မူ ထိုအသံုးအနႈန္းကို အေရးျကီးေသာ ဆံုး ျဖတ္ခ်က္မ်ားအတြက္ ဘာသာေရးဥပေဒထံုး တြင္ က်ယ္ျပန့္စြာအသံုးျပုလာခဲ့သည္။ အထူးသျဖင့္ ပုပ္ရဟန္းမင္းျကီး တို့မွ ဆံုးျဖတ္ေသာ ဥပေဒ တို့တြင္သံုးျပီး ယခုအခါ ပုပ္ရဟန္းမင္းနွင့္သက္ဆိုင္ေသာဥပေဒ အျဖစ္ သတ္မွတ္ထားသည္။
ေယဘုယ် ပါဝင္မႈမ်ား
ေယဘုယ်အားျဖင့္ ေခတ္သစ္ အဆိုျပုေရးသားျပီးသား အေျခခံဥပေဒတိုင္းတြင္ အဖြဲ့အစည္းတစ္ခု သို့မဟုတ္ မ်က္ေမွာက္ရွိေနေသာ အဖြဲ့အစည္း တို့အတြက္ တိက်ေသာအာဏာတို့ကို ေပးအပ္ထားသည္။ ယင္းတို့သည္ ျပဌာန္းျပီးသားျဖစ္ေသာ အေျခခံဥပေဒ၏ သက္ေရာက္နိုင္မူအတိုင္းအတာအတိုင္းလက္ခံ ေဖာ္ထုတ္ထားျခင္း ျဖစ္သည္။ Scott Gordon (စေကာ့ေဂၚဒန္) ၏အဆိုအရ နိုင္ငံေရး အဖြဲ့အစည္းတစ္ခုသည္ အတိုင္းအတာတစ္ခုအထိ " လူနည္းစုတို့ အပါအဝင္ နိုင္ငံသားတိုင္းနွင့္ဆိုင္ေသာ အက်ိုးစီးပြား နွင့္ စိတ္ျကိုက္လြတ္လပ္စြာ လုပ္ကိုင္ပိုင္ခြင့္ တို့ကို ကာကြယ္ထားျခင္း အတြက္ ျပဌာန္းထားသည့္ အာဏာထိန္းခ်ုပ္ေဆာင္ရြက္မူ လုပ္ငန္းစဉ္တို့ကို ထည့္သြင္း ပါဝင္ ထားျခင္းျဖစ္သည္။"
လက္တင္စကားလံုးျဖစ္သည့္ ဥပေဒ၊ တရားစီရင္ပိုင္ခြင့္ျပင္ပသို့ေရာက္ျခင္း ဟူသည္ အဖြဲ့အစည္းတစ္ခု သို့မဟုတ္ နိုင္ငံေရးလုပ္ငန္း တစ္ခုတို့မွ အရာရွိ၊ ဝန္ထမ္း တို့၏ လုပ္ေဆာင္ခ်က္တို့မွာ အေျခခံဥပေဒ သို့မဟုတ္ ျပဌာန္းဥပေဒအရ လုပ္ပိုင္ခြင့္အာဏာ တို့၏ျပင္ပသို့ေက်ာ္လြန္ ေရာက္ရွိျခင္းဟု ေခၚပါသည္။ ဥပမာအားျဖင့္ ေက်ာင္းသားမ်ားသမဂၢ သည္ ေက်ာင္းသားမ်ားနွင့္ သက္ဆိုင္ျခင္းမရွိသည့္ လႈပ္ရွားမႈမ်ား ပါဝင္လုပ္ေဆာင္သည္ျဖစ္၍ အဖြဲ့အစည္းအျဖစ္မွ တားျမစ္ပိတ္ပင္ျခင္းခံရသည္။ အသင္းအဖြဲ့တစ္ခုသည္ ေက်ာင္းသားမ်ားနွင့္မဆိုင္သည့္ လႈပ္ရွားမႈမ်ား ေဆာင္ရြက္လာျပီး ယင္းလႈပ္ရွားမူမ်ားမွာ ဥပေဒ ျပင္ပသို့ေရာက္သည့္အသင္းအဖြဲ့၏လုပ္ပိုင္ခြင့္ဥပေဒမ်ားဟု သတ္မွတ္ျပီး မည္သူတစ္ဦးတစ္ေယာက္ကိုမွလည္း ထိုလုပ္ငန္းစဉ္ဥပေဒမ်ားကို အတင္းအက်ပ္လိုက္နာခိုင္းျခင္းမရွိေခ်။ နိုင္ငံအာဏာပိုင္ ၏ အေျခခံဥပေဒတြင္ ဗဟိုအစိုးရအုပ္ခ်ုပ္သည့္ နိုင္ငံအတြင္းရွိ စီရင္စုမ်ားကို အုပ္ခ်ုပ္သူအစိုးရမွ အေျခခံဥပေဒတြင္း ဗဟိုအစိုးရမွ လံုးဝပိုင္ဆိုင္သက္ေရာက္ေသာ ေနရာတို့တြင္ နိုင္ငံအခ်င္းခ်င္း သေဘာတူ စာခ်ုပ္ခ်ုပ္ဆိုရန္ ခြင့္ျပုျခင္းတို့ကဲ့သို့ေသာ ဥပေဒျပဌာန္းမႈျပုရန္ ျကိုးစားျခင္း တို့ျဖစ္သည္။
ဥပေဒ၊ တရားစီရင္ပိုင္ခြင့္ျပင္ပသို့ေရာက္ျခင္း သည္ ဂ်ူရီမွျပန္လည္စစ္ေဆးျကည့္ရႈသည့္ကိစၥမ်ိုးတြင္ ဂ်ူရီ တို့၏ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ အေထာက္အပံ့ျဖင့္ ထိုကဲ့သို့ေသာ လုပ္ေဆာင္ခ်က္မ်ား ရပ္တန့္ျခင္းျပုရန္ ဥပေဒနွင့္အညီ ရွင္းလင္းခ်က္ထုတ္၍ အာဏာတည္ေစသည္။ အရာရွိတစ္ဦးမွ အခြင့္အာဏာအလြဲသံုးစားမႈျပုျခင္း ဟူသည္ ဥပေဒ၊ တရားစီရင္ပိုင္ခြင့္ျပင္ပသို့ေရာက္ျခင္း ပင္ျဖစ္သည္။ အဘယ္ေျကာင့္ဆိုေသာ္ (အေျခခံဥပေဒဆိုင္ရာ) လုပ္ပိုင္ခြင့္သည္ အစိုးရ၏ အခြင့္အာဏာမ်ားအေပၚတြင္ ကန့္သတ္ထားျခင္းရွိရာ ထိုအရာရွိအေနနွင့္ သူ မပိုင္ဆိုင္ေသာ အခြင့္အာဏာကို လုပ္ကိုင္ေဆာင္ရြက္ေနျခင္း ပင္ျဖစ္သည္။
ယေန့ နိုင္ငံေတာ္ အမ်ားစုတြင္ အေျခခံဥပေဒသည္ ဥပေဒျပုအာဏာပိုင္အဖြဲ့က ျပ႒ဌာန္းသည့္ ဥပေဒ ထက္ပင္ အထြဋ္အထိပ္ေရာက္ေသာ အေနအထားရွိသည္။ (ေအာက္တြင္ပါေသာ စနစ္က်စီစဉ္ထားျခင္းမရွိေသာ အေျခခံဥပေဒ ကိုျကည့္ပါ။) ထိုသို့ေသာ နိုင္ငံမ်ိုးတြင္ အရာရွိတစ္ဦး၏ ေဆာင္ရြက္ခ်က္သည္ အေျခခံဥပေဒနွင့္ မညီညြတ္ေပ။ ဆိုလိုသည္မွာ အေျခခံဥပေဒမွ အစိုးရသို့ေပးအပ္ထားေသာ အာဏာကို ေျပာျခင္းမဟုတ္ဘဲ သူ၏လုပ္ေဆာင္မႈမွာ ဥပေဒအရ တရားမဝင္ျဖစ္၍ ပယ္ဖ်က္ရုပ္သိမ္းခံရလွ်င္ စဦးကတည္းမွ ဖ်က္သိမ္းပယ္ဖ်က္သည္။ ယင္းသည္ စတင္လုပ္ေဆာင္မႈ ျပုကတည္းက ျဖစ္ျပီး ယင္းကိုစတင္ေဖာ္ထုတ္မိသည့္ ေန့ရက္ကို ဆိုျခင္းမဟုတ္ေပ။ ဥပေဒအာဏာပိုင္အဖြဲ့က ျပဌာန္းေသာဥပေဒ သို့မဟုတ္ ဥပေဒျပဌာန္းခ်က္မ်ားပင္ျဖစ္ေစ၊ ယင္းသည္ မည္သည့္အခါကမွ်ပင္"တရားဥပေဒ" ဟူ၍မရွိခဲ့ဘဲ ဥပေဒျပုလက္ခံယူသည့္ အဆင့္ေဆာင္ရြက္ပံုမ်ားအရ ေမြးစားလက္ခံယူခဲ့ျခင္းျဖစ္ပံုရသည္။
တစ္ခါတစ္ရံတြင္ ျဖစ္ေလ့ရွိေသာ ျပႆနာမွာ အာဏာပိုင္အဖြဲ့က ျပဌာန္းေသာဥပေဒသည္ အေျခခံဥပေဒနွင့္ မကိုက္ညီျခင္း မဟုတ္ဘဲ၊ အေျခအေန တစ္ရပ္ရပ္တြင္ ゞင္းကိုအသံုးခ်ျခင္း ျဖစ္ရပ္အား ခြင့္မျပု သို့မဟုတ္ ဥပေဒအရ မညီညြတ္ခဲ့သည္ဆိုလွ်င္ တရားရံုးတစ္ခုမွ ယင္းကို အေျခခံဥပေဒနွင့္ ကိုက္ညီ သည္ဟု သတ္မွတ္နိုင္ေသာ နည္းလမ္းမ်ားရွိေျကာင္း ဆံုးျဖတ္ေပးနိုင္သည္။ ထိုသို့ေသာ ကိစၥမ်ိုးတြင္ ထိုအသံုးခ်ျခင္းကိုသာ အေျခခံဥပေဒနွင့္ မကိုက္ညီဟု စည္းကမ္းဥပေဒကို လိုသလို ဆြဲဆန့္သည္။ သမိုင္းမွတ္တမ္းမ်ားအရ ထိုကဲ့သို့ ခ်ိုးေဖာက္ပ်က္ယြင္းျခင္းတို့အတြက္ ျပင္ဆင္ကုသမႈတို့အား quo warranto (က်ူရို ဝါရန္တို) ကဲ့သို့ေသာ အေထြေထြ ဥပေဒအတြက္ ေရးသားတင္သြင္းဥပေဒ မ်ားေတာင္းဆိုထားျပီး ျဖစ္သည္။
သမိုင္းျဖစ္စဉ္ နွင့္ ဖြံ့ျဖိုးတိုးတက္လာမႈ
ေရွးဦး အေျခခံဥပေဒမ်ား ၁၈၇၇ ခုနွစ္တြင္ Ernest de Sarzec (အားနက္(စ္) ဒီ ဆာဇက္) ၏ ယေန့ေခတ္ အီရတ္တြင္ ေျမတြင္းမ်ားတူးျခင္း တြင္ ဘီစီ ၂၃၀ဝ ဝန္းက်င္ခန့္က Lagash (လာဂတ္(ရွ္)) ၏ Sumerian (ဆုမာရီးယန္) ဘုရင္ Urukagina (ယူကာဂီနား) မွတင္သြင္းအဆိုျပုခဲ့သည့္ အေစာဆံုး တရားဥပေဒ ၏က်င့္ဝတ္ စည္းကမ္းမ်ား ရွိခဲ့သည့္ အေထာက္အထားမ်ား ေတြ့ခဲ့သည္။ အစိုးရနွင့္ပတ္သက္ေသာ ဥပေဒ အေစာဆံုး ပံုစံ မ်ိုးကိုမူ ရွာေတြ့ျခင္း မရွိခဲ့ေသာ္လည္း ゞင္းသည္ သူ့တိုင္းသူျပည္သားတို့၏ အခြင့္အေရးတို့ကို ခြင့္ျပုေပးခဲ့သည္။ ဥပမာအားျဖင့္ မုဆိုးမ နွင့္ မိဘမဲ့မ်ားအား အခြန္အခတို့မွ ကင္းလြတ္ေပးခဲ့ျပီး၊ ခ်မ္းသာသူတို့မွ သူဆင္းရဲတို့အား အတိုးျကီးစား၍ ေငြတိုးခ်ျခင္း တို့ကို ကာကြယ္ေပးခဲ့သည္။
ゞင္းေနာက္တြင္ အစိုးရတို့မွာ အထူး အဆိုျပုေရးသားတင္သြင္းထားေသာ ဥပေဒတို့နွင့္ အုပ္ခ်ုပ္ခဲ့သည္။ ထိုကဲ့သို့ ေရွးအက်ဆံုး စာရြက္စာတမ္းမ်ားျဖစ္သည့္Ur (အာနိုင္ငံ)(ဘီစီ ၂၀၅၀ ဝန္းက်င္) ၏ Code of Ur-Nammu ( အာ-နမ္မူ ကိုဓဥပေဒ) သည္ ရွိေနဆဲ ျဖစ္သည္ဟုသိရသည္။ လူသိမ်ားေသာ အျခား ေရွးေဟာင္း ဥပေဒ စည္းကမ္းတို့တြင္Isin (အိုင္စင္နိုင္ငံ) ၏ Lipit-Ishtar (လီပစ္-အစ္ရွတာ) ၊ Babylonia (ေဘဘီလိုနီးယား) ၏ code of Hammurabi (ဟမ္မူရာဘီ ကိုဓဥပေဒ)၊ Hittite code (ဟစ္တီ ကိုဓဥပေဒ) ၊ Assyrian code (အက္(စ္)စီရီးရမ္း ကိုဓဥပေဒ) နွင့္ Mosaic law (မိုးဇက္ ဥပေဒ) တို့ပါဝင္သည္။
ေနာက္ပိုင္း အေျခခံဥပေဒမ်ား
ေအသင္
ဘီစီ ၆၂၁ ခုတြင္ စာေရးတစ္ဦးျဖစ္ေသာ Draco (ဒရက္ကို) မွ ေအသင္ ၏ နိုင္ငံ အာဏာပိုင္ တို့၏ ရက္စက္ ျကမ္းျကုတ္ေသာ နုတ္ထြက္ ဥပေဒတို့ကို ေရးသားစံျပု ဥပေဒ ျပုခဲ့သည္။ ゞင္းတြင္ ျပစ္မႈမ်ားစြာတို့အတြက္ ေသဒဏ္ ေပးထားသည္၊ (ယေန့ေခတ္တြင္ အလြန္ျပင္းထန္ေသာ စည္းကမ္းမ်ိုးကို"Draconian" ("ဒရက္ကိုဥပေဒ") ဟုပင္ ေခၚသည္)။ Solon (ဆိုလြန္) တြင္ ဘီစီ ၅၉၄ က၊ ေအသင္၏ အုပ္ခ်ုပ္သူမ်ားသည္ Solonian Constitution (ဆိုလိုနီယံအေျခခံဥပေဒ )ကိုဖန္တီးခဲ့ျကသည္။ ゞင္းသည္ အလုပ္သမားတို့၏ ဒုကၡဆင္းရဲတို့ကို သက္သာေစခဲ့သည္။ အုပ္ခ်ုပ္သူလူတန္းစားအဖြဲ့ဝင္ျခင္းသည္ မ်ိုးနြယ္ (မင္းမ်ိုးမင္းနြယ္) အရထက္ စည္းစိမ္ျကြယ္ဝမႈ (ဓနရွင္) ေပၚတြင္ အေျခခံရန္ ဆံုးျဖတ္ခဲ့သည္။ ဘီစီ ၅၀၈ တြင္ Cleisthenes (ကလပ္(စ)စီသီးနစ္(စ္))မွ တစ္ဖန္ ေအသင္အေျခခံဥပေဒကို ျပန္လည္ျပုျပင္၍ ဒီမိုကရက္တစ္ အုတ္ျမစ္အျဖစ္ ထားရွိခဲ့သည္။
Aristotle (အရစ္စတိုတယ္) (ဘီစီ ၃၅၀ ဝန္းက်င္) သည္ အေျခခံဥပေဒနွင့္ ဖြဲ့စည္းပံုအေျခခံ ဥပေဒအရျဖစ္ေသာ အစိုးရ တို့၏သေဘာတရားတို့ကို ေဖာ္ထုတ္၍ ဖြဲ့စည္းပံု အေျခခံဥပေဒနွင့္အညီ ျဖစ္ေသာ အစိုးရပံုစံ အမ်ိုးေပါင္းမ်ားစြာကို အဆင့္သတ္မွတ္ရန္ ျကိုးစားျခင္းျဖင့္ သာမန္ဥပေဒ နွင့္ ဖြဲ့စည္းပံုအေျခခံဥပေဒအျကား တရားဝင္ကြဲျပားျခားနားျခင္း တို့ကို ျပုလုပ္ခဲ့သည့္ ပထမဆံုး သမိုင္းမွတ္တမ္းဝင္သူျဖစ္သည္။ သူက ဖြဲ့စည္းပံုအေျခခံဥပေဒကို အေျခခံအက်ဆံုး ဖြင့္ဆိုခ်
