အစိုးရ
အစိုးရ ဆိုသည္မွာ တိုင္းျပည္တစ္ခု၏ အခ်ုပ္အျခာအာဏာ အလံုးစံု ကိုေသာ္လည္းေကာင္း၊ အလံုးစံု မဟုတ္ပဲ အုပ္ခ်ုပ္ေရး အာဏာ တစ္ခုတည္းကို ေသာ္လည္းေကာင္း ကိုင္တြယ္ အုပ္ခ်ုပ္ရသည့္ လူပုဂၢိုလ္ တစ္ဦး တစ္ေယာက္ (သို့) အဖြဲ့အစည္း တစ္ရပ္ ကိုဆိုလိုသည္။
အစိုးရ တစ္ရပ္အျဖစ္ သတ္မွတ္နိုင္သည့္ အခ်က္မ်ား
အစိုးရ တစ္ရပ္အျဖစ္ သတ္မွတ္နိုင္ရန္အတြက္ ေအာက္ပါ အခ်က္မ်ားနွင့္ ကိုက္ညီရန္ လိုအပ္သည္။
အုပ္ခ်ုပ္ခံ ျပည္သူရွိျခင္း
သံတမန္ ဆက္သြယ္မႈရွိျခင္း
ျပည္သူတို့က ေရြးေကာက္ တင္ျမွောက္ထားျခင္း နွင့္
အမိန့္ေပးနိုင္သည့္ အာဏာရွိျခင္းတို့ ျဖစ္သည္။
အစိုးရ နွစ္မ်ိုး
တိုင္းျပည္ တစ္ခုကို အုပ္ခ်ုပ္သည့္ အစိုးရ ကို သတ္မွတ္ရာတြင္ ဥပေဒ ပညာရွင္မ်ားက အာဏာ လက္ကိုင္ အစိုးရ (ဒီဂ်ူရီ / de jure) နွင့္ အာဏာ လက္ခံအစိုးရ (ဒီဖက္တို / de facto) ဟူ၍နွစ္မ်ိုး သတ္မွတ္ျကသည္။
အာဏာ လက္ကိုင္ အစိုးရ
တိုင္းျပည္ အာဏာကို ျပည္သူတို့၏ ေရြးေကာက္ တင္ျမွောက္ျခင္း ခံရသည္မဟုတ္ပဲ (သို့) အာဏာကို ျပည္သူတို့က အပ္နွင္းသည္ မဟုတ္ပဲ အာဏာသိမ္းျခင္း (သို့) အေျကာင္း အမ်ိုးမ်ိုးျဖင့္ အာဏာကို ရယူထားသည့္ အစိုးရမ်ိုးကို ဆိုလိုသည္။ ထိုအစိုးရမ်ိုးသည္ အစိုးရအျဖစ္ အသိအမွတ္ျပုနိုင္သည့္ သတ္မွတ္ခ်က္ ၄ ခ်က္တြင္ ျပည္သူတို့က ေရြးေကာက္တင္ျမွောက္ထားျခင္း ဟူသည့္ အခ်က္မွ လွြဲကာ က်န္အခ်က္မ်ားနွင့္ ျပည့္စံုသည့္အတြက္ အစိုးရ အျဖစ္ လက္ခံ သတ္မွတ္ျကပါသည္။
အာဏာ လက္ခံအစိုးရ
တိုင္းျပည္ အာဏာကို ျပည္သူတို့က တရားဥပေဒ နည္းလမ္းက် ေရြးေကာက္တင္ ျမွောက္ျခင္းခံရသည့္ အစိုးရ ျဖစ္သည္။ တစ္နည္းဆိုလွ်င္ အာဏာကို ျပည္သူတို့ က အပ္နွင္းျခင္းကို လက္ခံထားသည့္ အစိုးရျဖစ္သည္။ ထိုအစိုးရမ်ိုးသည္ အသိအမွတ္ျပု ရမည့္အခ်က္အားလံုး (၄ ခ်က္လံုး) နွင့္ ကိုက္ညီသည့္အတြက္ အစိုးရ အျဖစ္လက္ခံ သတ္မွတ္ျကပါသည္။
အစိုးရ၏ တာဝန္
အစိုးရ တစ္ရပ္ျဖစ္လာသည္နွင့္ အတူ တိုင္းျပည္၏ အခ်ုပ္အျခာအာဏာ ကို ကိုင္တြယ္ကာ တိုင္းျပည္နွင့္ ျပည္သူတို့၏ အက်ိုးကို ဖြဲ့စည္းပံု အေျခခံ ဥပေဒ အရ (ဖြဲ့စည္းပံု အေျခခံ ဥပေဒရွိလွ်င္) ထိန္းသိမ္း ေဖာ္ေဆာင္ရန္၊တိုင္းျပည္၏ အခ်ုပ္အျခာအာဏာကို ထိန္းသိမ္းရန္၊ျပည္သူတို့၏ ျငိမ္းခ်မ္းမႈကိုေဖၚေဆာင္ရန္၊မိမိနိုင္ငံကို ကာကြယ္ရန္ တာဝန္ရွိေပသည္။
အစိုးရအဖြဲ့
အစိုးရျဖစ္သည့္ လူပုဂၢိုလ္ေသာ္ လည္းေကာင္း၊ အဖြဲ့အစည္းေသာ္ လည္းေကာင္း တိုင္းျပည္ အာဏာကို ကိုင္တြယ္ က်င့္သံုးျပီး အုပ္ခ်ုပ္ရန္အတြက္ အစိုးရအဖြဲ့ (ကတ္ဘိနက္) ကိုဖြဲ့စည္းကာ သတ္ဆိုင္ရာ ဝန္ျကီးဌာနမ်ားတြင္ အျကီးအကဲ ဝန္ျကီးမ်ားကို ေရြးခ်ယ္ ခန့္အပ္ျမဲျဖစ္သည္။ ထိုဝန္ျကီးမ်ားကို ဖြဲ့စည္းပံု အေျခခံ ဥပေဒ အရ လွြတ္ေတာ္ဖြဲ့ စည္းထားလွ်င္ လွြတ္ေတာ္မွ အတည္ျပု ေပးရန္ လိုအပ္သည္။ သက္ဆိုင္ရာ ဝန္ျကီးမ်ားသည္ မိမိတို့၏ ဝန္ျကီးဌာန မ်ားတြင္ အျကီးအကဲ အျဖစ္ တာဝန္ယူကာ လုပ္ငန္းမ်ားကို ေဆာင္ရြက္ရသည္။ သမၼတစနစ္ တြင္ သမၼတက တာဝန္ခံျပီး၊ ပါလီမန္ ဒီမိုကေရစီ စနစ္ တြင္ ဝန္ျကီးခ်ုပ္က တာဝန္ခံသည္။ ထိုသို့ ဌာနလက္ကိုင္ဝန္ျကီးမ်ား အပါအဝင္ ဌာနလက္ကိုင္ မဟုတ္သည့္ အစိုးရအဖြဲ့ဝင္ ဝန္ျကီးမ်ားကို လည္း လိုအပ္လွ်င္ လိုအပ္သလို ခန့္အပ္ေလ့ရွိပါသည္။ ပါလီမန္ ဒီမိုကေရစီ စနစ္ က်င့္သံုးသည့္ နိုင္ငံမ်ားတြင္ ဝန္ျကီးအဖြဲ့အတြင္း လုပ္ငန္းလည္ပတ္မႈကို စီမံခန့္ခြဲရန္ အတြက္ အတြင္းဝန္ ရာထူးျဖင့္ ဝန္ျကီးတစ္ဦးကို တရားဝင္ ခန့္အပ္ေလ့ရွိသည္။ ကုလသမဂၢ အေထြေထြ အတြင္းေရးမႈးခ်ုပ္ေဟာင္း ဦးသန့္ သည္ ျမန္မာနိုင္ငံတြင္ ပါလီမန္ ဒီမိုကေရစီ ေခတ္က ဦးနု အစိုးရအဖြဲ့တြင္ အတြင္းဝန္ အျဖစ္ ကာလအတန္ ျကာထမ္းေဆာင္ခဲ့ဖူးသည္။
အစိုးရဟူေသာအသံုးအနႈန္း၏အဓိပၸယ္ဖြင့္ဆိုခ်က္
လူမႈေရးသိပၸံ တြင္ အစိုးရ ဟူသည့္ အသံုးအနႈန္းမွာ ေပးထားေသာ အခ်ိန္ကာလတစ္ခုအတြင္း (နိုင္ငံ-) ျပည္ေထာင္စုနိုင္ငံ တစ္ခုကို အုပ္ခ်ုပ္ေရး ဗ်ူရိုကေရစီစနစ္ အရ ဖြဲ့စည္းထားေသာ သီးသန့္ လူအသင္းအဖြဲ့ တစ္ခုနွင့္ ထိုသူတို့မွ ဖြဲ့စည္းတည္ေဆာက္ထားသည့္ အုပ္ခ်ုပ္ေရး အဖြဲ့အစည္းမ်ား၏ ေဆာင္ရြက္ျပုမူပံုမ်ားကို ရည္ညွြန္းပါသည္။ဆိုလိုသည္မွာ အစိုးရဟူသည္ နိုင္ငံေတာ္၏ စြမ္းအားမ်ားကို အသံုးခ်နိုင္သည့္ နည္းလမ္းမ်ား ျဖစ္ပါသည္။ စဉ္ဆက္မျပတ္ ဆက္ခံလာေသာ အစိုးရ အမ်ိုးမ်ိုးတို့မွ ျပည္ေထာင္စု နိုင္ငံေတာ္တို့ ၏ တာဝန္မ်ားအား ထမ္းေဆာင္လာျကသည္။ ဆက္ခံလာေသာ အစိုးရတစ္ခုအား နိုင္ငံေရးဆံုးျဖတ္ခ်က္ခ်ရန္ သီးသန့္ အထူးေဆာင္ရြက္ေသာ၊ အထူးအခြင့္အေရးခံ ပုဂၢိုလ္မ်ားအား လူထုတစ္ရပ္လံုးမွ ရာထူးအေျခအေန၊ အဖြဲ့အစည္းမ်ားျဖင့္ ခြဲျခား၍ ဖြဲ့စည္းထားရွိသည္။ ထိုသူတို့၏ လုပ္ငန္းေဆာင္တာတို့မွာ တည္ရွိေသာ ဥပေဒတို့ အား အာဏာတည္ေစရန္၊ ဥပေဒသစ္တို့ကို ျပဌာန္းရန္ နွင့္ အျကမ္းဖက္မႈမ်ား အေပၚတြင္ တစ္ဦးတည္းခ်ုပ္ကိုင္မႈျဖင့္ ပဋိပကၡ မ်ားကို ျကားဝင္ေစ့စပ္ေပးရန္ ျဖစ္သည္။ အခ်ို ့ ေသာ လူ့အဖြဲ့အစည္းမ်ားတြင္ ထိုအုပ္စုမွာ ကိုယ္ပိုင္ရပ္တည္သူ သို့မဟုတ္ အေမြဆက္ခံသူမ်ား ျဖစ္ျကသည္။ အျခား လူ့အဖြဲ့အစည္းမ်ားတြင္ အထူးသျဖင့္ ဒီမိုကေရစီနိုင္ငံမ်ား တြင္ နိုင္ငံေရးအခန္းက႑ဍ ရွိေသးေသာ္လည္း ထိုရာထူးမ်ားကို အမွန္တကယ္ေဆာင္ရြက္ထမ္းေဆာင္ေသာ လူမ်ားမွာ မျကာခဏ ေျပာင္းလဲေလ့ရွိသည္။
အစိုးရနွင့္နိုင္ငံေတာ္
အေနာက္နိုင္ငံ လူ့အဖြဲ့အစည္း အမ်ားစုတြင္ အစိုးရ နွင့္ နိုင္ငံေတာ္အျကားတြင္ ရွင္းရွင္းလင္းလင္း ကြဲကြဲျပားျပား ရွိလွသည္။ ျပည္သူလူထုမွ လက္မခံေသာ ထိုအစိုးရ (ဥပမာျဖင့္ဆိုရလွ်င္ တာဝန္ထမ္းေဆာင္ဆဲတြင္ ျပန္လည္ ေရြးခ်ယ္မႈမရွိျခင္း) အေနနွင့္ နိုင္ငံေတာ္ကိုယ္တိုင္၏ လက္မခံမႈကို ကိုယ္စားျပုျခင္းမရွိေပ (ဆိုလိုသည္မွာ ယင္းသည္ အစိုးရ၏ သီးသန့္ မူေဘာင္ပံုသ႑ဍန္ပင္ ျဖစ္သည္)။ သို့ေသာ္လည္း အခ်ို့ေသာ အျကြင္းမဲ့အာဏာရွင္စနစ္ က်င့္သံုးေသာ အစိုးရတို့တြင္ အစိုးရစနစ္ နွင့္ နိုင္ငံေတာ္အျကားတြင္ ရွင္းလင္းစြာ ခြဲျခားထားျခင္းမရွိေပ။ စင္စစ္အားျဖင့္ ထိုစနစ္မ်ိုးရွိ ေခါင္းေဆာင္မ်ားသည္ အစိုးရပံုစံနွင့္ လုပ္ငန္းစဉ္မ်ား နွင့္ပတ္သက္ျပီး သူတို့တစ္ကိုယ္ေကာင္း အက်ိုးအျမတ္အတြက္ တစ္ေပါင္းတည္းျဖစ္ေစရန္ ရည္ရြယ္ခ်က္ရွိရွိနွင့္ အစိုးရစနစ္ နွင့္ နိုင္ငံေတာ္အျကား မကြဲျပားေစရန္ မႈန္ဝါးဝါးထားျကသည္။
အိုင္ဘင္ ခါဒန္၏ဖြင့္ဆိုခ်က္
၁၄ ရာစု အာရပ္ ပညာရွင္ Ibn Khaldun (အိုင္ဘင္ ခါဒန္) ကအစိုးရဟူသည္ကို အဓိပၸာယ္ဖြင့္ဆိုရာတြင္ "မတရားမႈမ်ားကို အျခားသူမ်ား ျပုလုပ္မည္ထက္ မိမိကိုယ္တိုင္ ျပုလုပ္မိမည္ကို ကာကြယ္မုႈျပုေသာ အဖြဲ့အစည္း" ဟုဖြင့္ဆိုခဲ့ပါသည္။ ျဗိတိန္ အေတြးအေခၚ နွင့္ မနုႆေဗဒ ပညာရွင္ Ernest Gellner (အာနပ္ ဂဲနာ) က Ibn Khaldun (အိုင္ဘင္ ခါဒန္) ၏ ဖြင့္ဆိုခ်က္မွာ နိုင္ငံေရးသီအိုရီ သမိုင္းတစ္ေလွ်ာက္တြင္ အေကာင္းဆံုးျဖစ္ေျကာင္း သံုးသပ္ဆင္ျခင္ခဲ့သည္။ Ibn Khaldun (အိုင္ဘင္ ခါဒန္) အတြက္မူအစိုးရဟူသည္ထိန္းခ်ုပ္မႈမ်ားျပုရာတြင္ အနည္းဆံုးမလုပ္မျဖစ္ျပုရမည့္ အရာမ်ိုးကိုသာ လိုအပ္ေသာအဆိုးတစ္ခုအေနျဖင့္ ျပုသင့္သည္၊ အဘယ့္ေျကာင့္ဆိုေသာ္ ယင္းမွာ လူသားအခ်င္းခ်င္း ခ်ုပ္ခ်ယ္မႈပင္ ျဖစ္သည္။
