၁၉၈၈ခုနွစ္ စက္တင္ဘာ ၂၇ရက္ေန့တြင္ အမ်ိုးသားဒီမိုကေရစီအဖြဲ့ခ်ုပ္ကို အျခားေသာ နိုင္ငံေရး ပုဂၢိုလ္မ်ား ၁၁ ဦးနွင့္ ေဒၚေအာင္ဆန္းစုျကည္မွ အေထြေထြအတြင္းေရးမႉးျဖင့္ စတင္ဖြဲ့စည္းခဲ့သည္။ စက္တင္ဘာ ၃၀ရက္ေန့တြင္ ပါတီအား ေရြးေကာက္ပြဲေကာ္မရွင္သို့ တရားဝင္ျဖစ္ေစရန္ မွတ္ပံုတင္ခဲ့ျပီးေနာက္၊ ေအာက္တိုဘာ ၃ ရက္ေန့တြင္ ေရြးေကာက္ပြဲေကာ္မရွင္မွ ေျကညာခ်က္အမွတ္ (၃) ျဖင့္ နိုင္ငံေရးပါတီအျဖစ္ အတည္ျပုေျကညာခဲ့သည္။ ၁၉၈၈ခုနွစ္ ဒီဇင္ဘာလ ၂၇ ရက္ေန့တြင္ မိခင္ မဟာသီရိသုဓမၼ ေဒၚခင္ျကည္သည္ ရန္ကုန္ျမို့၌ ကြယ္လြန္ခဲ့သည္။
၁၉၈၉ ေဖေဖာ္ဝါရီ ၉ရက္ေန့တြင္ အမ်ိုးသားဒီမိုကေရစီအဖြဲ့ခ်ုပ္ ဗဟိုအလုပ္အမႈေဆာင္အဖြဲ့ကို ျပင္ဆင္ ဖြဲ့စည္း၍ ဦးေအာင္ျကီးနွင့္အတူ အျခားဗဟိုဦးစီး အဖြဲ့ဝင္ ၁၃ ဦးနႈတ္ထြက္ေျကာင္း ေရြးေကာက္ပြဲေကာ္မရွင္သို့ တင္ျပခဲ့သည္။ ဇူလိုင္လ ၂၀ရက္ေန့တြင္ ေဒၚေအာင္ဆန္းစုျကည္အား နဝတ အစိုးရက နိုင္ငံေတာ္အား ေနွာင့္ယွက္ ဖ်က္ဆီးလိုသူမ်ား၏ ေဘးအနၱရာယ္မွ ကာကြယ္ေစာင့္ေရွာက္သည့္ဥပေဒ ပုဒ္မ ၁၀(ခ) အရ ေနအိမ္တြင္ တားဆီးမိန့္ထုတ္ျပန္၍ တားဆီးလိုက္သည္။ ဒီဇင္ဘာ ၂၂၊ ေဒၚေအာင္ဆန္းစုျကည္သည္ ေနအိမ္အက်ယ္ခ်ုပ္ျဖင့္ ထိန္းသိမ္းခံေနစဉ္ အတြင္း ပါတီစံုဒီမိုကေရစီ အေထြေထြေရြးေကာက္ပြဲတြင္ ပါဝင္ယွဉ္ျပိုင္မည္ဟု ေျကညာသည္။ သို့ေသာ္ တိုင္းရင္းသားစည္းလံုးညီညြတ္ေရးပါတီအား ကိုယ္စားျပု၍ ရန္ကုန္တိုင္း ဗဟန္းျမို့နယ္ မဲဆနၵနယ္အမွတ္ (၁) တြင္ ေဒၚေအာင္ဆန္းစုျကည္နွင့္ယွဉ္ျပိုင္ရန္ အဆိုျပုထားျခင္းခံရသူ ဦးလဘန္ဂေရာင္မွ ကန့္ကြက္လွြာ တင္သြင္းခဲ့ရာ ရန္ကုန္တိုင္း ေရြးခ်ယ္တင္ေျမာက္ပြဲက်င္းပေရး ေကာ္မရွင္မွ လက္ခံစစ္ေဆး၍ ေရြးေကာက္ပြဲ ဥပေဒပုဒ္မ ၁၀ (င) ျဖင့္ ျငိစြန္းသည္ဟုဆိုကာ အမည္စာရင္း တင္သြင္းလွြာကို ပယ္ခ်ခဲ့သျဖင့္ ဝင္ေရာက္ယွဉ္ျပိုင္ခြင့္မရခဲ့ေခ်။
၂၆ ဩဂုတ္လ ၁၉၈၈ ခုနွစ္၊ ေရွြတီဂံုေစတီေတာ္ အေနာက္ဘက္မုဒ္တြင္ လူေပါင္း တသိန္းေက်ာ္ တက္ေရာက္သည့္ လူထုအစီးအေဝးပြဲျကီးတြင္ ပထမဦးဆံုး ျပည္သူမ်ားသို့ မိန့္ခြန္းေျပာျကားခဲ့သည္။ ထိုအစည္းအေဝးပြဲတြင္ စုသည္ ပါတီစံုအေထြေထြဒီမိုကေရစီ ေရြးေကာက္ပြဲျကီက်င္းပေပးရန္ နိုင္ငံအာဏာပိုင္မ်ားအား အဆိုျပုခဲ့ျပီး၊ ဖခင္သည္ ဗိုလ္ခ်ုပ္ေအာင္ဆန္းျဖစ္ေသာေျကာင့္၊ သမီးျဖစ္သူမွာ ယခုျဖစ္ပ်က္ေနေသာ နိုင္ငံေရးအေျခအေနမ်ားကို ေခါင္းေရွာင္ရန္ မသင့္ေတာ္ဟု ေျပာဆိုခဲ့သည္။
နိုင္ငံေရး လႈပ္ရွားပံု နွင့္ ယံုျကည္မႈ
ျမတ္ဗုဒၶတရားေတာ္ အဆံုးအမမ်ား၊ မဟတၱမဂနၵီ၏ အျကမ္းမဖက္ လႈပ္ရွားမႈ အယူအဆမ်ားအတိုင္း ေအာင္ဆန္းစုျကည္သည္ ဒီမိုကေရစီေရး လႈပ္ရွားမႈ ေဆာင္ရြက္နိုင္ရန္ နိုင္ငံေရး ေလာကသို့ ဝင္ေရာက္ခဲ့ျပီး၊ ျငိမ္းခ်မ္းစြာျဖင့္ ဒီမိုကေရစီကို တိုက္ပြဲဝင္သူအျဖစ္ ကမၻာတြင္ ထင္ေပၚေက်ာ္ျကားသည္။ ၁၉၈၈ ခုနွစ္ စက္တင္ဘာ ၂၇ ရက္တြင္ အမ်ိုးသားဒီမိုကေရစီအဖြဲ့ခ်ုပ္ကို ထူေထာင္ခဲ့ရာတြင္ ပါဝင္ခဲ့ျပီးေနာက္၊ ၁၉၈၉ ခုနွစ္ ဇူလိုင္ ၂၀ ရက္တြင္ ေနအိမ္အက်ယ္ခ်ူပ္ စတင္က်ခံခဲ့ရသည္။ သူ့အား တိုင္းျပည္ကို စြန့္ခြာ၍ မိသားစုရွိရာ ယူနိုက္တက္ ကင္းဒမ္း သို့ျပန္ပါက၊ ေနအိမ္အက်ယ္ခ်ုပ္မွ လွြတ္ေပးမည္ဟု ကမ္းလွမ္းခဲ့ေသာ္လည္း၊ ျမန္မာျပည္သို့ ျပန္လည္ေနထိုင္ခြင့္ မရမည္ကို စိုးရိမ္သျဖင့္ ျငင္းပယ္ခဲ့သည္။ သူမ၏ နာမည္ေက်ာ္မိန့္ခြန္းျဖစ္သည့္ ‘ေျကာက္ရြံ့ျခင္းမွ လြတ္ကင္းေရး’ ၏ အစတြင္ ‘ေျကာက္ရြံ့ျခင္းသာလွ်င္ ေဖာက္ျပန္ပ်က္စီးေစတတ္ျခင္း ျဖစ္သည္ အာဏာမဟုတ္၊ အာဏာကို လက္လွြတ္ရန္ေျကာက္ေနျခင္းက အာဏာရွိသူမ်ားကို ပ်က္စီးေစသည္။ အုပ္ခ်ုပ္ျခင္းခံရသူမ်ားသည္ အာဏာစက္ဒဏ္၏ စက္ဆုတ္ရြံမုန္းဖြယ္က ေျကာက္ရြံ့ေစသည္’
ျမတ္ဗုဒၶတရားေတာ္ အဆံုးအမမ်ား၊ မဟတၱမဂနၵီ၏ အျကမ္းမဖက္ လႈပ္ရွားမႈ အယူအဆမ်ားအတိုင္း ေအာင္ဆန္းစုျကည္သည္ ဒီမိုကေရစီေရး လႈပ္ရွားမႈ ေဆာင္ရြက္နိုင္ရန္ နိုင္ငံေရး ေလာကသို့ ဝင္ေရာက္ခဲ့ျပီး၊ ျငိမ္းခ်မ္းစြာျဖင့္ ဒီမိုကေရစီကို တိုက္ပြဲဝင္သူအျဖစ္ ကမၻာတြင္ ထင္ေပၚေက်ာ္ျကားသည္။ ၁၉၈၈ ခုနွစ္ စက္တင္ဘာ ၂၇ ရက္တြင္ အမ်ိုးသားဒီမိုကေရစီအဖြဲ့ခ်ုပ္ကို ထူေထာင္ခဲ့ရာတြင္ ပါဝင္ခဲ့ျပီးေနာက္၊ ၁၉၈၉ ခုနွစ္ ဇူလိုင္ ၂၀ ရက္တြင္ ေနအိမ္အက်ယ္ခ်ူပ္ စတင္က်ခံခဲ့ရသည္။ သူ့အား တိုင္းျပည္ကို စြန့္ခြာ၍ မိသားစုရွိရာ ယူနိုက္တက္ ကင္းဒမ္း သို့ျပန္ပါက၊ ေနအိမ္အက်ယ္ခ်ုပ္မွ လွြတ္ေပးမည္ဟု ကမ္းလွမ္းခဲ့ေသာ္လည္း၊ ျမန္မာျပည္သို့ ျပန္လည္ေနထိုင္ခြင့္ မရမည္ကို စိုးရိမ္သျဖင့္ ျငင္းပယ္ခဲ့သည္။ သူမ၏ နာမည္ေက်ာ္မိန့္ခြန္းျဖစ္သည့္ ‘ေျကာက္ရြံ့ျခင္းမွ လြတ္ကင္းေရး’ ၏ အစတြင္ ‘ေျကာက္ရြံ့ျခင္းသာလွ်င္ ေဖာက္ျပန္ပ်က္စီးေစတတ္ျခင္း ျဖစ္သည္ အာဏာမဟုတ္၊ အာဏာကို လက္လွြတ္ရန္ေျကာက္ေနျခင္းက အာဏာရွိသူမ်ားကို ပ်က္စီးေစသည္။ အုပ္ခ်ုပ္ျခင္းခံရသူမ်ားသည္ အာဏာစက္ဒဏ္၏ စက္ဆုတ္ရြံမုန္းဖြယ္က ေျကာက္ရြံ့ေစသည္’
ျမန္မာနိုင္ငံတြင္ အထိန္းသိမ္းခံရျခင္း နွင့္ လြတ္ေျမာက္ျခင္း
ေဒၚေအာင္ဆန္းစုျကည္၏ နိုင္ငံေရးလႈပ္ရွားမႈမ်ားေျကာင့္၊ လြန္ခဲ့သည့္ ၂၁ နွစ္အတြင္း၌ ၁၅ နွစ္အထိ ေနအိမ္အက်ယ္ခ်ုပ္ က်ခံခဲ့ရသည္။ [၁၄] ထိုအခ်ိန္အတြင္း သူမ၏ ပါတီအဖြဲ့ဝင္မ်ား နွင့္ ေတြ့ဆံုျခင္း၊ အစည္းအေဝးတက္ေရာက္ျခင္း၊ ျပင္ပနွင့္ ဆက္သြယ္ျခင္းမ်ား နွင့္ နိုင္ငံတကာမွ လာေရာက္ေတြ့စံုျခင္းမ်ားကို ပိတ္ပင္ထားျပီး၊ ေနအိမ္အက်ယ္ခ်ုပ္ကာလအတြင္း ခင္ပြန္းမွ ေပးပို့သည့္ အတတ္ပညာ၊ ဗဟုသုတ စာေပမ်ား၊ နိုင္ငံေရး နွင့္ အထုပၸတၱိစာေပမ်ားကို ေလ့လာဖတ္ရႈခဲ့သည္။[၁၅] ထို့ေနာက္ ဆနၵယားတီးျခင္း၊ တရားထိုင္ျခင္းျဖင့္ အက်ယ္ခ်ုပ္က်ခ်ိန္ကို အသံုးျပုခဲ့ျပီး၊ ရံဖံရံခါ စစ္အစိုးရမွ နိုင္ငံတကာမွ သံအမတ္မ်ားကို ေတြ့ဆံုခြင့္ေပးေလ့ရွိျပီး၊ သူမ၏ မိသားစု ဆရာဝန္နွင့္လည္း ေတြ့ခြင့္ျပုသည္။ [၁၆]
ေဒၚေအာင္ဆန္းစုျကည္၏ နိုင္ငံေရးလႈပ္ရွားမႈမ်ားေျကာင့္၊ လြန္ခဲ့သည့္ ၂၁ နွစ္အတြင္း၌ ၁၅ နွစ္အထိ ေနအိမ္အက်ယ္ခ်ုပ္ က်ခံခဲ့ရသည္။ [၁၄] ထိုအခ်ိန္အတြင္း သူမ၏ ပါတီအဖြဲ့ဝင္မ်ား နွင့္ ေတြ့ဆံုျခင္း၊ အစည္းအေဝးတက္ေရာက္ျခင္း၊ ျပင္ပနွင့္ ဆက္သြယ္ျခင္းမ်ား နွင့္ နိုင္ငံတကာမွ လာေရာက္ေတြ့စံုျခင္းမ်ားကို ပိတ္ပင္ထားျပီး၊ ေနအိမ္အက်ယ္ခ်ုပ္ကာလအတြင္း ခင္ပြန္းမွ ေပးပို့သည့္ အတတ္ပညာ၊ ဗဟုသုတ စာေပမ်ား၊ နိုင္ငံေရး နွင့္ အထုပၸတၱိစာေပမ်ားကို ေလ့လာဖတ္ရႈခဲ့သည္။[၁၅] ထို့ေနာက္ ဆနၵယားတီးျခင္း၊ တရားထိုင္ျခင္းျဖင့္ အက်ယ္ခ်ုပ္က်ခ်ိန္ကို အသံုးျပုခဲ့ျပီး၊ ရံဖံရံခါ စစ္အစိုးရမွ နိုင္ငံတကာမွ သံအမတ္မ်ားကို ေတြ့ဆံုခြင့္ေပးေလ့ရွိျပီး၊ သူမ၏ မိသားစု ဆရာဝန္နွင့္လည္း ေတြ့ခြင့္ျပုသည္။ [၁၆]
ေနအိမ္အက်ယ္ခ်ုပ္ကာလအတြင္း စစ္အစိုးရထံမွ စားနာရိကၡာနွင့္ အျခားေထာက္ပံ့မႈမ်ားကို လံုးဝ လက္မခံခဲ့ေပ၊ သို့ေသာ္ ေဒၚစုတြင္ ပိုက္ဆံအနည္းငယ္သာ ရွိေသာေျကာင့္ ကိုယ္ပိုင္ ပရိေဘာဂမ်ားကို ေရာင္းခ်၍ ေငြေျကးအသံုးျပုခဲ့ရသည္။ အစားအေသာက္မလံုေလာက္ေသာ အခ်ိန္မ်ားလည္း ရွိခဲ့ျပီး၊ ဆံပင္မ်ားကြ်တ္၍ အိပ္ရာမွပင္မထနိုင္ဘဲ အင္အားခ်ို့တဲ့ခဲ့သည့္ အခ်ိန္မ်ားလည္းရွိခဲ့သည္။ သို့ေသာ္ သူသည္ ထိုကိစၥမ်ားကို အမ်ားသို့အေရးတယူ ေျပာျပေလ့မရွိေပ။ ေရဒီယိုသည္လည္း အက်ယ္ခ်ုပ္က်ခ်ိန္ကာလအတြင္း သူမအား ျပင္ပေလာက နွင့္ ခ်ိတ္ဆက္ေပးနိုင္ခဲ့သည္၊ “ ဘီဘီစီ ေျကာင့္ ကမၻာ နွင့္ ျမန္မာျပည္၏ ဒီမိုကေရစီ လႈပ္ရွားမႈမ်ား၊ ကြ်န္မ၏ ျမန္မာနိုင္ငံျပည္သူမ်ားနွင့္လည္း လံုးဝထိေတြ့မႈ မဆံုးရံႈးခဲ့ပါဘူး”ဟု ေျပာျကားခဲ့ဘူးသည္။[၁၇] ေဒၚေအာင္ဆန္းစုျကည္အား နိုင္ငံတြင္းမွ ထြက္ခြာမည္ဆိုပါက အခ်ုပ္အေနွာင္မွ လြတ္ေျမာက္ခြင့္ေပးမည္ဟု စစ္အစိုးရမွ ကမ္းလွမ္းခဲ့ေသာ္လည္း ေဒၚစုမွ ျငင္းပယ္ခဲ့သည္။
